Umiarkowany niepokój czy strach są naturalną reakcją ludzkiego organizmu na różnego rodzaju trudności. To jeden z mechanizmów obronnych, dzięki któremu mobilizujemy się do stawienia czoła wyzwaniom. Problem zaczyna się jednak wtedy, gdy niepokój zaczyna niekorzystnie wpływać na nasze życie.
Zaburzenia lękowe powodują znaczący dyskomfort i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Ich leczenie najczęściej wymaga specjalistycznego wsparcia – psychoterapii, a w niektórych przypadkach również farmakoterapii.
W obowiązującej od 1 stycznia 2022 roku Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) wprowadzono szereg zmian, które mają porządkować nazywanie i opisywanie wielu problemów zdrowotnych, w tym trudności psychicznych. Funkcjonującą do tej pory nazwę „zaburzenia nerwicowe” zastąpiono określeniem „zaburzenia lękowe”, które uznano za szersze i mniej stygmatyzujące.
Sprawdź, czym są zaburzenia lękowe oraz jakie mogą być przyczyny i objawy ich występowania.
Czym są zaburzenia lękowe?
Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11), zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń psychicznych charakteryzujących się występowaniem nadmiernego i nieuzasadnionego lęku lub obaw. Zaburzenia lękowe mogą mieć charakter uogólniony lub napadowy i w różnym stopniu wpływać na życie człowieka. W skrajnych formach lęk może w istotny sposób zakłócać lub uniemożliwiać prawidłowe funkcjonowanie w codziennym życiu.
Rodzaje zaburzeń lękowych
Istnieje kilka różnych rodzajów zaburzeń lękowych, z których każde ma swoje własne cechy diagnostyczne. ICD-11 wyróżnia między innymi:
- uogólnione zaburzenie lękowe – to przewlekłe, nadmiernie nasilone uczucie uporczywego lęku i niepokoju, które utrzymuje się przez dłuższy czas i nie wiąże się z żadnym określonym czynnikiem. Uogólniony lęk odczuwany jest w sposób nieadekwatny do ewentualnych zagrożeń;
- zaburzenie lękowe z napadami paniki (zespół lęku napadowego/zespół lęku panicznego) – zaburzenie objawia się nawracającymi, nagłymi i powtarzającymi się napadami intensywnego lęku/paniki, które są związane z intensywnym strachem lub niepokojem. Ataki paniki pojawiają się bez związku z przewidywaną czy znaną przyczyną, najczęściej wiążą się z wtórnym lękiem przed śmiercią lub utratą kontroli. Napadom lęku panicznego towarzyszą nieprzyjemne doznania somatyczne, m.in. drżenie mięśni/ciała, trudności z oddychaniem, palpitacje serca, parestezje;
- fobia społeczna (zaburzenie lęku społecznego) – zaburzenie lękowe, które objawia się silnym lękiem przed sytuacjami społecznymi lub wystawianiem się na obserwację i ocenę innych ludzi. Osoba z fobią społeczną może unikać spotkań towarzyskich, publicznych wystąpień lub kontaktu z nieznajomymi. Nieleczona fobia często prowadzi do wycofania się z relacji społecznych;
- specyficzne postacie fobii – zaburzenia lękowe objawiające się uporczywym strachem przed konkretnymi rzeczami, zjawiskami czy sytuacjami, które w rzeczywistości nie stanowią zagrożenia dla osoby odczuwającej lęk. Mowa tutaj między innymi o: agorafobii, klaustrofobii, arachnofobii, hemofobii czy trypanofobii;
- zaburzenie lękowe z separacją (lęk separacyjny) – jest to zaburzenie, które diagnozowane jest przede wszystkim u dzieci i charakteryzuje się nadmiernym lękiem lub niepokojem związanym z oddzieleniem się od opiekunów lub bliskich osób. Może to prowadzić do trudności w funkcjonowaniu w szkole lub innych sytuacjach, w których dziecko musi być oddzielone od bliskiej osoby lub osób.
Przyczyny zaburzeń lękowych
Zaburzenia lękowe są powszechnymi problemami zdrowotnymi, które dotykają miliony osób na całym świecie. Etiologia większości zaburzeń lękowych jest złożona, a poszczególne zaburzenia mogą mieć więcej niż jedną przyczynę.
Do przyczyn zaburzeń lękowych zalicza się:
- czynniki genetyczne – wybrane zaburzenia lękowe, m.in. zaburzenie lęku uogólnionego (GAD) i fobia społeczna, mogą mieć podłoże genetyczne. U osób mających bliskich krewnych cierpiących na zaburzenia lękowe ryzyko wystąpienia podobnych problemów jest wyższe;
- nieprawidłowości w poziomach neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny, GABA) – mogą wpływać na powstawanie zaburzeń lękowych, a obniżona aktywność tych neuroprzekaźników może przyczynić się do nasilenia objawów lękowych;
- traumatyczne doświadczenia życiowe – doświadczanie przemocy fizycznej, seksualnej lub emocjonalnej, śmierć bliskiej osoby, wypadek samochodowy, doświadczenie wojny czy katastrofy naturalnej (powodzi, pożaru) to traumy, które mogą znacząco zakłócić równowagę psychiczną i prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych;
- długotrwałe narażenie na wysoki poziom stresu (zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym) – przewlekły stres powodujący przeciążenie układu nerwowego może w dłuższej perspektywie prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych;
- niezdrowy styl życia – nieprawidłowe nawyki żywieniowe, brak regularnej aktywności fizycznej i nadmierna konsumpcja substancji psychoaktywnych mogą negatywnie wpływać na działanie układu nerwowego i zwiększać podatność na zaburzenia lękowe;
- czynniki środowiskowe – środowisko, w którym funkcjonuje dziecko lub osoba dorosła, może mieć wpływ na pojawienie się zaburzeń lękowych. Czynnikiem ryzyka są między innymi wysokie oczekiwania społeczne, presja grupy rówieśniczej czy niski status społeczno-ekonomiczny;
- inne problemy zdrowotne – niektóre choroby fizyczne, przede wszystkim choroby tarczycy, ale również choroby serca czy cukrzyca, mogą wiązać się z występowaniem objawów lękowych.
Objawy zaburzeń lękowych
Zaburzenia lękowe charakteryzują się przede wszystkim nadmiernym, nieadekwatnym do ewentualnej przyczyny lękiem i niepokojem. Objawy tych zaburzeń mogą być różnorodne, obejmować zarówno objawy fizyczne, jak i psychiczne oraz mieć charakter zindywidualizowany (różnić się u poszczególnych osób).
Do charakterystycznych objawów zaburzeń lękowych zalicza się:
- napady paniki, czyli intensywne epizody nagłego przerażenia lub grozy (charakterystyczne dla zespołu lęku napadowego), które występują niespodziewanie. Może towarzyszyć im: gwałtowny wzrost tętna, duszność i uczucie duszenia się, drżenie mięśni, zawroty głowy, nudności i pocenie się;
- uogólnione objawy somatyczne – wszystkie zaburzenia lękowe mogą wywoływać różnego rodzaju objawy fizyczne, takie jak bóle głowy, bóle mięśni, zaburzenia trawienne, nudności, uczucie duszenia, kołatanie serca, pocenie się czy drżenie;
- zaburzenia snu – zaburzenia lękowe mogą obniżać jakość snu (trudności z zasypianiem, płytki sen, częste przebudzenia w nocy, koszmary). Brak wystarczającej regeneracji prowadzi do uczucia zmęczenia, drażliwości i ogólnego pogorszenia samopoczucia;
- obsesje i kompulsje – natrętne, niepożądane i powtarzające się myśli, obrazy, impulsy lub nawracające wrażenia, które są trudne do opanowania lub kontrolowania oraz powtarzające się czynności, zachowania lub działania wykonywane najczęściej w celu zmniejszenia lęku (również w ramach zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych);
- ruminacje – uporczywe i powtarzające się analizowanie lub przetwarzanie myśli, zdarzeń lub problemów, które wywołują lęk lub niepokój;
- hipochondria – objawem zaburzeń lękowych może być nadmierna troska o swoje zdrowie i interpretowanie fizjologicznych objawów jako symptomów poważnych chorób;
- unikanie sytuacji lękowych i izolacja społeczna – osoby cierpiące na zaburzenia lękowe mogą unikać miejsc publicznych, kontaktu z innymi ludźmi lub sytuacji wymagających wystąpienia publicznego.
Jeśli Ty lub bliska Ci osoba doświadczacie niepokojących objawów lękowych – bezzwłocznie skonsultujcie się z lekarzem. Postawienie prawidłowej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia to krok w kierunku odzyskania zdrowia i kontroli nad własnym życiem.
Leczenie zaburzeń lękowych
Metody i środki stosowane w ramach leczenia zaburzeń lękowych są każdorazowo dopasowywane do konkretnego pacjenta oraz rodzaju zaburzenia lękowego, z którym się boryka. Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia, dzięki której pacjent ma szanse na zidentyfikowanie czynników wyzwalających lęk oraz opanowanie narzędzi i technik pozwalających na radzenie sobie ze stanami lękowymi.
W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego (projektowanego i nadzorowanego przez psychiatrę), w ramach którego pacjent może przyjmować między innymi leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.
Przeczytaj również:
Jak radzić sobie ze stresem? Poznaj sprawdzone techniki i strategie